روی تیره مدیتیشن و فکر آگاهی. حقیقتی که کمتر درباره آن می دانیم! - مجله توسعه دهنده

تحقیقات تازه نشان داده اند که این روش، برخلاف تبلیغات رایج، می تواند در بعضی افراد عوارض جانبی جدی ایجاد کند. عوارضی که نه تنها لحظه ای نیستند، بلکه ممکن است مدت ها ادامه پیدا نمایند و زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.

درحالی که مزایای مدیتیشن بارها مورد آنالیز قرار گرفته اند، پژوهش ها نشان می دهند که تأثیرات احتمالی منفی آن آنالیز نشده. بسیاری از مربیان مدیتیشن و تولیدنمایندگان اپلیکیشن های فکر مطلعی، درباره این عوارض هشدار نمی دهند و این می تواند افراد را در معرض مسائل جدی روانی قرار دهد.

فکر مطلعی چیست و چرا این قدر محبوب شده است؟

فکر مطلعی، نوعی مدیتیشن با ریشه های بودایی است که فرد را به تمرکز بر احساسات، افکار و تجربیات لحظه حال دعوت می نماید. هدف این تمرین، ایجاد مطلعی و پذیرش بدون قضاوت نسبت به آنچه در فکر و بدن می گذرد، است.

تاریخچه این روش به بیش از 1500 سال پیش در هند بازمی گردد. در متنی باستانی به نام متن مدیتیشن دارماتراتا (Dharmatrāta Meditation Scripture) که به وسیله جامعه ای از بوداییان نوشته شده، روش های مختلف مدیتیشن توصیف شده اند. اما این متن فقط به مزایای مدیتیشن اشاره ننموده، بلکه علائمی مانند افسردگی، اضطراب، روان پریشی (Psychosis)، گسست از واقعیت (Dissociation) و احساس غیرواقعی بودن دنیا (Depersonalisation) را نیز به عنوان پیامدهای احتمالی این تمرین ذکر نموده است.

مدیتیشن همواره آرامش بخش نیست: یافته های تازه علمی

در هشت سال گذشته، پژوهش های متعددی درباره تأثیرات منفی مدیتیشن صورت گرفته است. برخلاف تصور عمومی، این تحقیقات نشان داده اند که تجربه عوارض جانبی، پدیده ای نادر نیست و ممکن است در بسیاری از افراد رخ دهد.

یکی از بزرگ ترین مطالعات در این زمینه در سال 2022 روی 953 نفر در آمریکا انجام شد. این افراد به طور منظم مدیتیشن می کردند، اما بیش از 10 درصد آن ها تجربه ای منفی داشتند که تأثیرات منفی شدیدی بر زندگی روزمره شان گذاشته بود. این عوارض حداقل یک ماه ادامه داشت و در بعضی موارد، حتی بیشتر.

معمول ترین عوارض جانبی مدیتیشن چیست؟

پژوهشی که در سال 2020 منتشر شد و بیش از 40 سال تحقیق را آنالیز نموده بود، نشان داد که شایع ترین مسائل ناشی از مدیتیشن شامل موارد زیر هستند:

• اضطراب شدید و مداوم
• افسردگی
• علائم روان پریشی یا هذیان
• گسست از واقعیت و از دست دادن احساس هویت
• تجربه احساس ترس شدید یا وحشت زدگی (Panic Attack)

این عوارض چه کسانی را تحت تأثیر قرار می دهند؟

نکته مهم این است که این مسائل تنها در افرادی که پیشینه مسائل روانی دارند، مشاهده نشده. حتی افرادی که اندازه مبه وسیلهی از مدیتیشن را انجام داده اند و هیچ مشکل روانی قبلی نداشته اند نیز ممکن است این علائم را تجربه نمایند. بعضی از این اثرات می توانند بلندمدت باشند و باعث مسائل جدی در زندگی فرد شوند.

هشدارهای علمی قدیمی که نادیده گرفته شدند

اگرچه امروز بسیاری از رسانه ها درباره مزایای مدیتیشن صحبت می نمایند، اما این مسئله برای دانشمندان تازه نیست. در سال 1976، آرنولد لازاروس (Arnold Lazarus)، یکی از چهره های مهم روان شناسی شناختی-رفتاری، هشدار داد که استفاده گسترده از مدیتیشن بدون نظارت مناسب، می تواند منجر به مسائل جدی روانی مانند افسردگی، آشفتگی شدید فکری و حتی فروپاشی روان شناختی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی گردد.

آیا مدیتیشن یک تجارت میلیاردی شده است؟

یکی از مسائل بزرگ این است که مدیتیشن، علاوه بر اینکه یک تمرین فکری است، به یک صنعت بزرگ نیز تبدیل شده است.

رونالد پورسر (Ronald Purser)، استاد مدیریت و راهب بودایی، در کتاب خود با عنوان مک فکر مطلعی (McMindfulness, 2023) اشاره نموده است که فکر مطلعی امروزه به نوعی معنویت سرمایه داری تبدیل شده است.

فقط در آمریکا، صنعت مدیتیشن ارزشی بالغ بر 2.2 میلیارد دلار دارد. مربیان، شرکت های تولیدنماینده اپلیکیشن های مدیتیشن، و نویسندگان کتاب های مرتبط، همه از این بازار سود می برند. این در حالی است که بسیاری از آن ها از عوارض جانبی مدیتیشن بی خبرند یا ترجیح می دهند درباره آن صحبت ننمایند.

پژوهش های مشکوک درباره مزایای مدیتیشن

جان کبات زین (Jon Kabat-Zinn)، یکی از پیشگامان جنبش مدرن فکر مطلعی، در مصاحبه ای در سال 2017 اعتراف کرد که 90 درصد از پژوهش هایی که تأثیرات مثبت مدیتیشن را آنالیز نموده اند، از نظر علمی ضعیف هستند.

مدیتیشن برای بچه ها؟ بزرگ ترین پژوهش تاریخ چه می گوید؟

در سال 2022، یکی از بزرگ ترین پژوهش های علمی در تاریخ مدیتیشن که بیش از 8 میلیون دلار از سوی ولکام تراست (Wellcome Trust) بودجه دریافت نموده بود، روی بیش از 8000 کودک 11 تا 14 ساله در 84 مدرسه بریتانیا انجام شد.

نتایج این پژوهش نشان داد که مدیتیشن فکر مطلعی نه تنها هیچ تأثیر مثبتی بر سلامت روان این بچه ها نداشت، بلکه ممکن بود تأثیرات منفی روی بچه های که در معرض خطر مسائل روانی بودند، داشته باشد.

آیا مدیتیشن بدون هشدارهای لازم غیراخلاقی است؟

یک سوال مهم این است که آیا تبلیغ و فروش مدیتیشن بدون اطلاع رسانی درباره عوارض جانبی آن، از نظر اخلاقی درست است؟

با توجه به یافته های علمی، پاسخ به این سوال منفی است. اما مشکل اینجاست که بسیاری از مربیان مدیتیشن از این خطرات مطلع نیستند یا زمانی که فردی از تجربه منفی خود صحبت می نماید، او را به ادامه تمرین تشویق می نمایند، بدون اینکه هدایت علمی ارائه دهند.

چگونه می توان مدیتیشن را ایمن تر کرد؟

تحقیقات درباره روش های ایمن تر مدیتیشن تازه شروع شده است و هنوز دستورالعمل مشخصی برای جلوگیری از عوارض آن وجود ندارد. بااین حال، منابعی وجود دارند که می توانند به افرادی که تجربه منفی از مدیتیشن داشته اند یاری نمایند.

در آمریکا، یک مرکز درمانی تخصصی برای افرادی که پس از تمرین مدیتیشن دچار مسائل شدید شده اند، راه اندازی شده است.

تا زمانی که پژوهش های بیشتری انجام گردد، ضروری است که افراد با مطلعی بیشتری به سراغ مدیتیشن بروند و بدانند که این روش، اگرچه برای بعضی مفید است، اما می تواند خطراتی نیز به همراه داشته باشد.

منبع