خبرنگاران پایین بودن سرمایه اجتماعی شعله های کرونا در شهرها را روشن کرد - مجله توسعه دهنده

روزنامه ایران 19 فروردین به گفت وگو با هادی خانیکی استاد علوم ارتباطات پرداخت و نوشت: شروع پیک چهارم کرونا با تغییر رنگ شهرها، 5 رقمی شدن تعداد بیماران جدید مبتلا به کرونا و افزایش مرگ و میر مبتلایان همراه بوده است. پیک غم انگیز و اندوهناکی که تا همین جای کار هم بعضی از مردم را درگیر خود نموده است.

این اتفاق در حالی رخ می دهد که قبل از عید مسئولان بهداشتی کشور گفته بودند میزان رعایت پروتکل های بهداشتی در روزهای آخر اسفند به کمترین میزان خود در 4 ماه اخیرش رسیده و البته تعطیلات دو هفته ای نوروز، باز بودن جاده ها، رفتن مردم به سفر و نبود محدودیت های سختگیرانه همه دست به دست هم داد تا دوباره بیمارستان ها شلوغ شود.

این روزها شاهد شیوع بیماری کرونا و بالا رفتن مرگ و میرها هستیم. بیمارستان ها شلوغ شده است و دوباره پرستاران و پزشکان درگیر خیل بیماران شده اند. شما فکر می کنید چه اتفاقی در سطح مدیریتی و مردم به وجود آمده که دوباره شاهد پیک جدیدی از این بیماری هستیم که به کرونای انگلیسی معروف است؟

رصد فرایند شیوع کرونا در کشور در سطوح مختلف به گونه های متفاوتی انجام می شود. صاحبنظران و نهادهای معتبر که مسئولیت سلامت و بهداشت را در ایران و دنیا برعهده دارند در این باره حرف های ثابتی می زنند و آن حرف هم این است که کرونا را باید به عنوان بخشی از زندگی جامعه کنونی قلمداد کرد و جنبه های مختلف زندگی را سازگار با وجود کرونا هماهنگ کرد.

حتی در شرایطی که همه جامعه با واکسن هم ایمن شده باشند. آنها می گویند که کرونا یک پدیده جدید است که حالا حالاها هم در کشورها وجود دارد. با این همه برای مدیریت کرونا دو سطح تصمیم گیری اجرایی و توجه به الزامات و محدودیت های کرونا در همه بخش ها مهم است. در این بخش ها ما باید نسبت به شرایط معیشتی، اجتماعی و حتی سیاسی افراد فکر کنیم و بدانیم که جامعه چقدر تحمل مصونیت ها و الزامات کرونایی را دارد.

این الزامات شامل رعایت فاصله اجتماعی، قرنطینه، سفرنکردن و رعایت محدودیت ها در سوگ و شادی است. این الزامات البته زمانی سختگیرانه می شود و گاهی وقت ها هم کمترین توجه به آن می شود. بنده برای محدودیت ها معتقدم که کرونا و الزامات آن یکی از اجبارهای زندگی مردم است. در این همه گیری مردم باید به مسائل مالی، اشتغال، کسب و کار و آموزش هم توجه نمایند. همین این موارد موجب می شود که میزان تاب آوری جامعه بالا و پایین شود.

مسئولان می گویند که تعطیلات دو هفته ای نوروز و سفر رفتن مردم و فراموش کردن مسئولیت اجتماعی موجب پیک چهارم بیماری شد و بعضی های دیگر هم نسبت به نحوه مدیریت ستاد ملی مقابله با کرونا انتقاد دارند و بر این باورند باید راه ها بسته می شد. نظر شما در این باره چیست؟

مهار بیماری کرونا با درک مشترک خطر هم از سوی نهادهای اجرایی و هم از طرف نهادهای مدنی و عامه مردم امکان پذیر است. اما من با این موضوع مشکل دارم که وقتی با مسأله ای روبرو شدیم، صرفاً بگویم عدم رعایت مردم بوده یا بگویم حاکمیت مشکل داشته است. این نگاه جامعی نیست.

اگر مردم رعایت نمی نمایند باید آنالیز شود که چه مسائلی موجب عدم رعایت پروتکل ها شده است. رعایت نکردن خودش یک پدیده فرهنگی، مالی و اجتماعی است. در امر سلامت و بهداشت موضوع آموزش و پیشگیری بسیار مهم است. در آن سو هم باید دید اساساً با یک دستورالعمل سختگیرانه می توانیم کنترل کنیم. باید اجرای دستورالعمل ها بر اساس جامعه ای که در آن زندگی می کنیم، طراحی و اجرا شود. که به نظرم این محدودیت های سخت برای جامعه ما امکان پذیر نیست.

اما آقای دکتر مردم زمانی همین محدودیت ها را با جدیت می پذیرفتند و رفتارشان نشان می داد که به پروتکل ها توجه می نمایند.

به نظرم اعمال محدودیت های سختگیرانه امکان پذیر نیست. به دلیل اینکه رعایت پروتکل های بهداشتی یک منظومه فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی است. در کنار همه اینها باید به الزامات بهداشتی هم توجه کنیم.

اگر اعتماد مردم به نهادهای رسمی و حاکمیتی بالا نباشد و اگر سرمایه اجتماعی و پیغام های بهداشتی پی درپی به مردم داده نشود اعمال قهر و فشار برای اجرای پروتکل ها معنا ندارد و مردم رعایت نمی نمایند. آنها بالاخره گریزگاه هایی برای عدم اجرا پیدا می نمایند. اصل اینکه بشود مسأله پیشگیری را جدی گرفت، این است که یک درک مشترک و اعتماد به نهادهای مجری وجود داشته باشد و از آن طرف هم نهادهای مجری بتوانند مشارکت شهفرایندان را در این کار جلب نمایند.

کارها به صورت درونی انجام شود. سازمان بهداشت دنیای دستورالعمل های مختلفی برای مهار کرونا و همه بیماری های همه گیر دارد. شما شیوه نامه ها را یک بار مرور کنید، می بینید در این شیوه نامه ها تأکید روی بالا بردن واکنش مردم در کنار آماده سازی آنها است. افزایش آگاهی با اطلاعات دقیق با مقابله با شایعات و فراهم کردن خدمات مورد احتیاج و برقراری ارتباط در مواقع اضطراری با نهادهای رسمی همه در ارتباط با هم واقع شده است. برای همین این شیوه نامه ها روی قدرت نهادهای مدنی تأکید می نمایند.

شما برنامه های رسانه ها، انجمن های تخصصی پزشکی، نهادهای مردمی، ستاد ملی مقابله با کرونا و البته رفتار مردم را در یک سال اخیر چطور ارزیابی می کنید؟

در مجموع حرکت همه رو به جلو بوده است. البته بعضی قسمت ها با آزمون و خطا همراه بوده است. فکر می کنم ما در موج اول روبروه با کرونا خیلی پیروز تر عمل کردیم هم نهادهای رسمی وهم رسانه ها خوب کار را پیش بردند. یکی از انتقادهایی که بدرستی به نهادهای رسمی وارد شده است این است که گاهی خودشان به گروه های منتقد تبدیل می شوند.

شما مسئول هستید و باید کار انجام دهید آنها فکر می نمایند جایشان با رسانه ها عوض شده است. در این بحران اگر تصمیمی گرفته می شود تصمیم باید فراتر از وزارت بهداشت باشد. همه باید وارد شوند و هماهنگی بین نهادهای حاکمیتی بسیار مهم است. اگر یک تصمیم گرفته می شود در آن تصمیم همه مسئولانه برخورد نمایند نه اینکه دستگاهی از خودش برطرف تکلیف کند و دستگاه دیگر را مقصر بداند. البته بالا بردن مصونیت جامعه فقط کار حکومت نیست.

نخبگان و مردم جامعه هم نسبت به اجرای پروتکل ها مسئولیت دارند. اگر به پروتکل های پیروزی که نهادها در دنیا داشتند هم نگاه کنیم، متوجه می شویم که نقش مؤثر در کاهش اثرات عالم گیر این بیماری در مجموعه همکاری نهادهای حاکمیتی، سازمان های مختلف، جامعه مدنی، خانواده ها یعنی خود شهفرایندان و گروه های مرجع است. یکی از دلایل اشکال کار ما این است که این مجموعه ها با هم در ارتباط مناسب نیستند.

این هماهنگ نبودن دستگاه ها مورد نقد مردم در شبکه های اجتماعی هم بوده است. یک بحثی که در همین شبکه ها مطرح شده این است که چرا ستاد قبل از عید راه ها را نبست و جلوی سفر رفتن مردم را نگرفت. به نظر شما و با توجه به رفتار مردم در نوروز آیا می شد جلوی سفرها را گرفت؟

به نظرم با توجه به مجموعه ای از عوامل اجتماعی، فرهنگی، مالی و حتی سیاسی امکان اینکه سفر در نوروز مطلقاً انجام نشود، وجود ندارد. قطعاً سفر باید محدود شود. مهم ترین شکل محدودیت وقتی است که به صورت درونی انجام شود یعنی افراد نه فقط با نظارت بیرونی و اعمال محدودیت نظامی و انتظامی سفر ننمایند بلکه بیشتر بدانند که اگر حتی هیچ نیروی نظامی هم مانع سفر نباشد خودشان تشخیص بدهند که باید در این شرایط سفر نفرایند.

این موضوع هم برمی شود به آموزش و اعتماد و ارتباطی که بین نهادهای رسمی و مردم وجود دارد. یکی از مهم ترین آسیب های ما پایین بودن سرمایه اجتماعی است. وقتی سرمایه اجتماعی پایین است شهفرایندان و افراد جامعه تصمیم گیری حاکمیتی را در امتداد منافع خودشان تحلیل نمی نمایند.

این همه در محاوره روزمره ما سوم شخص مجهول به کار برده می شود، مثلاً می گویند: کار خودشونه یا معلومه که این کار رو برای این نموده اند اصلاً تعیین نیست که چه کسی این کار را نموده است. این ناشی از بی اعتمادی و شکافی است که وجود دارد. در کنار این بی اعتمادی که وجود دارد یک غفلت از آینده نگری و دوراندیشی هم وجود دارد. معمولاً تصمیم گیری های رسمی ما وقتی انجام می شود که مشکل پشت در خانه است. پیک چهارم برای نهادهای رسمی کاملاً مشهود بود. بسیاری از پزشکان و متخصصان قبل از عید هشدار داده بودند ولی معمولاً ما می گذاریم وقتی که خطر کاملاً مشهود شد به آن می پردازیم. در نوروز هم روز 13 عید اعمال محدودیت کردند.

با این حال الان که در پیک چهارم کرونا هستیم چه باید کرد تا بتوانیم با کمترین تلفات این مرحله را پشت سر بگذاریم؟

پیروزیت هرگونه سیاستگذاری حاکمیتی برای مقابله با شیوع کرونا یا سهل گرایانه ومتناسب نبودن آن سیاست و اقدام با زمینه های غالب در افکارعمومی، اعتماد شهفرایندان به صداقت و صحت تصمیمات نهادهای سیاستگذار و مجری، مشارکت مؤثر نهادهای مدنی و علمی و حرفه ای در سیاستگذاری و اجراست. به این لحاظ رصد منظم و مستمر افکار عمومی و فرایندهای مسلط در آن بسیار لازم است.

هم اکنون که کشور در آستانه روبروه با موج پر خطر چهارم شیوع کرونا واقع شده است، توجه به گزارش های نظرسنجی دیدگاه های مردم و مؤسسه ها پیش از شیوع جدید و حین آن ضرورت دارد. من آخرین نظرسنجی که در سطح کشوری دیده ام، البته موضوع مهم، گزارش موج چهارم دیدگاه های مردم است که گروه افکارسنجی و افکار عمومی دفتر طرح های ملی در پژوهشگاه فرهنگی، هنر و ارتباطات در بهمن ماه 99 (نهم تا بیست ویکم بهمن) یعنی یکسال پس از آگاهی از شیوع کرونا در ایران در سطح شهرها و روستاهای کشور انجام داده است. در این نظرسنجی 49 درصد پاسخگویان اعلام نموده اند که مردم پروتکل های بهداشتی را نسبت به ماه قبل کمتر رعایت می نمایند، اما 45.5 درصد آنان خود را نسبت به ماه قبل ملتزم تر به دستورالعمل های بهداشتی می دانند.

42.5 درصد پاسخگویان با محدودیت رفت وآمد شبانه، 39.6درصد با عدم تردد مجدد برای رفتن به شهرهای دیگر و 37.7درصد با عدم بازگشایی مدارس موافقند. 68 درصد پاسخگویان واکسیناسیون عمومی را یک امر ضروری در شرایط کنونی می دانند و سالمندان، کادردرمان و افراد دارای بیماری خاص سه اولویت اصلی مردم برای واکسینه شدن در برابر کرونا هستند. 41 درصد پاسخگویان اعلام نموده اند که زمان تمام شدن کرونا برایشان تعیین نیست و 46 درصد آنها بی توجهی مردم نسبت به رعایت دستورالعمل های بهداشتی را مهم ترین عامل استمرار بیماری در کشور می دانند.