میزان تاب آوری پیغام رسانهای بومی در زمان قطع اینترنت - مجله توسعه دهنده

پس از اجرای فاز نخست حمایت از 7 پیغام رسان بومی، مرکز ملی فضای مجازی دو پیغام رسان بومی گپ و سروش را که از نظر فنی و سایر شاخص های ارزیابی، رتبه های برتر را کسب نموده بودند برای ادامه حمایت ها انتخاب کرد و مقرر شد وزارت ارتباطات با برطرف نواقص موجود در تامین احتیاجهای زیرساختی و فنی، این دو پیغام رسان را برای ایجاد ظرفیت ارائه خدمات انبوه به کاربران ایرانی یاری کند.

با گذشت حدود یک سال از این طرح، اختلال مقطعی به وجود آمده در شبکه اینترنت کشور، فضایی را فراهم کرد تا بتوان میزان تاب آوری و پایداری این شبکه های پیغام رسان بومی را به تست و آزمایش گذاشت.

از روز شنبه هفته گذشته به دلیل قطع اینترنت، بسیاری از کاربران ایرانی موضوع عدم اعتماد به پیغام رسان های بومی را که طی دو سال اخیر بارها مطرح شده بود، نادیده گرفته و با عضویت در این شبکه ها، دریافت خدماتشان را از این شبکه ها پیگیری کردند.

اگرچه شبکه های پیغام رسان بومی به دلیل عدم وابستگی به شبکه اینترنت از فعالیت بازنماندند و در شبکه ملی اطلاعات فعال بوده و جوابگوی مراجعه چندین برابری کاربران ایرانی بودند، اما با این وجود آنالیز ها نشان می دهد که به دلیل بعضی مسائل زیرساختی، سخت افزاری و نرم افزاری کاربران در مقاطعی با مسائلی در عدم به روزرسانی پیغام رسان بومی، عدم دریافت پیغام های آفلاین و مسائل در تماس صوتی و تصویری و بازکردن فایل های ارسالی روبه رو بودند.

در این راستا مدیران دو پیغام رسان گپ و سروش در خصوص رویارویی با افزایش میزان مراجعات، سرویس دهی به کاربران و دلایل مسائل فنی این شبکه های اجتماعی شرح داده و به این سوال که زیرساخت شبکه ملی اطلاعات تا چه حد برای ارائه خدمات بومی در کشور آماده است، پاسخ دادند.

تنظیمات دسترسی مخاطبان به سرورهای داخل کشور مشکل داشت

مهدی انجیدنی مدیرعامل پیغام رسان گپدر مصاحبه با خبرنگاران با بیان اینکه قطع شبکه اینترنت در کشور، یک مانور و تست خیلی جدی برای میزان پایداری شبکه ملی اطلاعات بود، گفت: در این تست تعیین شد که زیرساخت داخلی ما برای ارتباط دهی مشتریان به پروژه های داخل کشور تا چه میزان آماده است.

وی گفت: بزرگترین مسئله ای که در این زمینه نمود داشت این بود که با وجودی که سایت بسیاری از کسب و کارها در داخل کشور میزبانی می شود اما با قطع اینترنت، به راحتی در دسترس نبودند و مشتریان نمی توانستند سایت آنها را باز نمایند. این مشکل تقریبا دامن گیر همه کسب و کارها و حتی پیغام رسان های بومی نیز بود.

مدیرعامل پیغام رسان بومی گپ درباره دلایل این مشکل گفت: ارتباطات بسیاری از شرکتها و اپراتورهای ارائه دهنده اینترنت در کشور در حوزه جهتیابی و روتینگ داده ها درست نیست و از آنجایی که دسترسی مشترک به سرورهای داخلی کشور، قبلا از جهتی در درگاه بین الملل انجام می شد این مشکل شاخص نبود. اما زمانی که این درگاه قطع شد، مشتریان به مشکل برخوردند و خیلی از کندی ها و اختلالات در این چند روزه که در اکثر ارتباطات مشاهده می شد، به این دلیل بوده است.

وی با اشاره به اینکه موضوع کندی و قطعی سایتهای داخل کشور که مشکل بسیاری از پیغام رسان ها و کسب و کارها بود، نیز به این دلیل برمی شود، افزود: کسب و کارهای اینترنتی بیشتر از آنکه مشکل در قطعی اینترنت داشته باشند، با مشکل عدم جهتیابی صحیح سرورهای شبکه ملی اطلاعات روبه رو بودند. البته این مشکل در حال بهبود است و طی چند روز اخیر، نیز شاهد بودیم که شرایط بهتر شده است.

انجیدنی ادامه داد: برای مثال بسیاری از کاربران با این مشکل روبرو بودند که دسترسی به یک سایت و یا پیغام رسان، در شبکه یک اپراتور به راحتی فراهم است و با شبکه یک اپراتور دیگر ممکن نیست؛ اینها به مسائل موجود در تنظیمات دسترسی مخاطبان به سرورهای داخل کشور بازمی شود که روتینگ و جهتیابی نیز یکی از آنها است.

رشد 20 برابری مراجعه به پیغام رسان های بومی

مدیرعامل این پیغام رسان در خصوص پایداری این پیغام رسان بومی به دلیل افزایش مراجعات کاربران، گفت: با وجود اختلالات زیادی که در جهت ارتباطی میان مشتری و پیغام رسان ها وجود داشت اما پیغام رسانها ار نظر میزان ترافیک خدماتی طی 5 روز حدود 20 برابر رشد داشتند. این نشان دهنده قدرت و فناوری این پروژه ها است و اینکه چقدر قابلیت مقیاس پذیری دارند.

وی تاکید نمود: موضوع مقیاس پذیری 20 تا 30 برابری در یک بازه کوتاه زمانی، یک توانمندی ارزشمند در میان خدمات دهندگان جهانی محسوب می شود که خوشبختانه در میان پیغام رسان های بومی با وجود اختلالاتی که در جهت ورودیشان وجود داشت، رخ داد.

انجیدنی با بیان اینکه طبق آخرین آمار ترافیک مصرفی کاربران در پیغام رسان گپ نسبت به قبل از قطع اینترنت ، حدود 25 برابر شده و با سرعت نیز در حال افزایش است، گفت: تقریبا هر روز ترافیک مصرفی ما نسبت به روز قبل، 50 درصد افزایش داشته است.

وی با اشاره به اینکه طی یک هفته اخیر یک سری ایراداتی هم از سمت پیغام رسان ها در بعضی ساعات مشاهده شد که در چنین فرایند رشدی، این اختلالات کاملا طبیعی است، افزود: اما به طور کل قطعی و مشکل جدی در سمت پیغام رسان وجود نداشت و اکثرا مسائلی که کاربران داشتند به دلیل مشکل ارتباطی کاربر با سرور اپراتورها بود.

انجیدنی در خصوص مشکل کاربران در برقراری تماس صوتی و تصویری با پیغام رسان های بومی و مسائل در دانلود اپلیکیشن ها گفت: تماس تصویری ما عرضه عمومی نشده و فعلا برای مشتریان سازمانی ارائه شده است. در زمینه دانلود اپلیکیشن نیز مشکل خاصی وجود نداشت و روزانه بیش از 500 هزار دانلود و نصب اپلیکیشن به وسیله بازارهای ایرانی صورت گرفت.

مدیرعامل گپ با تاکید براینکه مسائل در شبکه ارتباطی کشور مربوط به قطع اینترنت نیست، اضافه نمود: در شبکه ملی اطلاعات با وجودی که سایت سرویس دهنده در داخل کشور واقع شده است و کاربر هم در داخل کشور است، اما با این وجود، سرویس به راحتی در اختیار کاربر قرار نمی گیرد.

آماده باش زیرساختها در مواقع بحران جهانی است

وی در پاسخ به این سوال که وزارت ارتباطات به عنوان متولی این بخش چه اقداماتی باید برای حل مسائل ارتباطی کشور انجام دهد و چه انتظاری از این وزارتخانه می رود، گفت: قاعدتا اجرا و راه اندازی شبکه ملی اطلاعات در اختیار وزارت ارتباطات است اما به نظر می رسد تضمین پایداری و کیفیت شبکه ارتباطی باید از سوی شورای عالی فضای مجازی مطالبه شود.

نمونه ژاپن

مدیرعامل پیغام رسان گپ اضافه نمود: در جهان نیز از نظر استاندارد جهانی 3 حالت را برای آماده باش زیرساخت کشورها در مواقع بحران درنظر می گیرند. یکی از حالتها به موضوع بلایای طبیعی بازمی شود. فرض کنید در اثر حوادث طبیعی مانند یک سیل گسترده یا زلزله، جهت اینترنت یک کشور قطع شود. مانند سونامی که در ژاپن رخ داد و بخش قابل توجهی از اینترنت این کشور برای مدت یک ماه قطع شد. به همین خاطر تاکید براین است که نباید ارتباطات یک کشور به دلیل قطع بلایای طبیعی و نبود اینترنت، فلج شود.

وی ادامه داد: حالت دوم به موضوع تحریم های بین المللی بازمی شود. برای مثال فرض کنید به دلیل تحریم ها ارتباط با شرکتهایی که به ایران پهنای باند می فروشند، قطع شود، با این وجود دسترسی ما با جهان قطع می شود و آیا در این شرایط باید تمام کسب و کارهایمان از بین برود؟ در این شرایط نیز ما باید آماده باشیم.

نمونه های روسیه و فرانسه

انجیدنی اضافه نمود: موضوع سوم نیز به اغتشاشات و مواردی از این قبیل برمی شود. موضوع امنیت ملی نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری کشورها نیز مورد توجه است. برای مثال در فرانسه نیز در خصوص جنبش جلیقه زردها، چندین بار اینترنت این کشور قطع شد اما چون زیرساختهای داخلی آنها زیرساختهای درست و کاملی است، وقتی اینترنت قطع می شود، آسیبی به پروژه های آن کشور وارد نمی شود.

وی گفت: بسیاری از کشورهای جهان مثل روسیه و فرانسه، روزهایی در سال را برای تست شبکه داخلی و میزان پایداری شبکه درنظرگرفته و چند ساعت اینترنت را قطع می نمایند تا تعیین شود که میزان پایداری خدمات و کسب و کارها در یک شرایط بحرانی، چگونه است. براین اساس ما نیز باید این پایداری را در سطح شبکه داخلی داشته باشیم.

اختلالات خارج از عهده اپلیکیشن بود

مدیرعامل پیغام رسان گپ در خصوص اختصاص سرور و فضا به پیغام رسان های بومی که در تکلیف وزارت ارتباطات بوده است، گفت: ما خودمان تجهیزات و سرورها را تامین کردیم و در این زمینه احتیاجی به حمایت دولت نداریم. چرا که معتقدیم دلیل عدم رشد بسیاری صنایع در کشور، وابستگی دولتی است. درحالی که ما معتقدیم صنعت باید خودکفا باشد و روی پای خود بایستد.

وی در پاسخ به اینکه چگونه می توان به سطح ایده الی از ارائه خدمات در زیرساختهای داخلی کشور برسیم، گفت: زمانی که جهت ارتباطی کشور به یک پایداری برسد ، ارائه خدمات نیز در سطح ایده آل خواهد بود. مهمترین موضوع در صنعت ارتباطات این است که زیرساخت لایه صفر ارتباطی برقرار باشد و اگر جهتی برقرار نباشد نمی توان خدمات ارائه داد. براین اساس تا زمانی که دسترسی به صورت فراگیر نباشد، اختلالات احتمالی وجود دارد. هرچند ما سعی کردیم بهینه سازی انجام دهیم تا اختلالات کمتر در کارایی برنامه ما تاثیر بگذارد؛ ولی این موضوع قاعدتا صفر نمی شود و وقتی درخواست مشتری از موبایل به ما نمی رسد و بین راه از بین می رود، این مشکل خارج از عهده اپلیکیشن و شبکه ما است تا بخواهیم آن را مدیریت کنیم.

برقراری 4 میلیون تماس صوتی و تصویری با پیغام رسان بومی

مرتضی رحیمی مدیرعامل پیغام رسان سروش پلاس نیز در مصاحبه با خبرنگاران، در خصوص میزان پایداری و تاب آوری پیغام رسانها و ارائه خدمات به کاربران در نبود اینترنت، گفت: در هفته گذشته تقریبا 5 میلیون کاربر فعال داشتیم که از این نرم افزار استفاده می نمایند و میزان فعالیتشان نسبت به گذشته 10 برابر شده است.

وی با بیان اینکه حتی بسیاری از کاربرانی که اپلیکیشن پیغام رسان سروش را داشتند در این شبکه فعال شدند، اضافه نمود: رشد استفاده از بعضی سرویس ها مانند سرویس تماس صوتی و تصویری، بیش از 100 برابر شده است. هم اکنون بیش از 4 میلیون تماس صوتی و تصویری در روز به وسیله این پیغام رسان به ثبت می رسد که حتی از بعضی اپراتورهای موبایل هم بیشتر است. یک سری از سرویس ها از جمله مصاحبهی آنلاین شخصی و گروهی، ارسال پست در کانال، مشاهده بازدیدها و لایک پست های کانال، به روزرسانی مخاطبان و حتی تماس صوتی و تصویری کاملا با کیفیت پایداری ارائه شده و بدون مشکل است. برای مثال چت آنلاین، کمتر از 100 میلی ثانیه ارسال و دریافت می شود. اما به دلیل کمبود منابع پردازشی در کیفیت و سرعت آپلود و دانلود فایل و ارسال پیغام آفلاین کاربران با اختلال روبرو هستیم.

رحیمی با اشاره به اینکه توسعه پیغام رسانهای بومی مستلزم سرمایه گذاری در زیرساختهای سخت افزاری است، تاکید نمود: ما هم اکنون به شدت با کمبود منابع زیرساختی و سخت افزاری روبرو هستیم و به رغم همه مسائلی که در چند روز اول قطع اینترنت، به دلیل افزایش شدید فعالیت و مراجعه کاربران و مسائل شبکه وجود داشت اما این سرویس پایدار ماند. هم اکنون به دلیل کمبود منابع پردازشی جدی، با مسائل سخت افزاری در سمت سرور روبرو هستیم و به همین دلیل پیغام ارسالی از سوی کاربر در صورتی که مخاطب آنلاین نباشد به راحتی دریافت نمی شود.

ارائه خدمات به 10 میلیون کاربر احتیاجمند هزار سرور

وی با بیان اینکه معماری شبکه پیغام رسان سروش پلاس کاملا مقیاس پذیر است و با توجه به توان پردازشی خطی که داریم در نبود تجهیزات نیز ظرفیت این شبکه را افزایش داده ایم، افزود: هزینه عمده این پروژه به سرور و سخت افزار باز می شود و باید در این بخش هزینه شود. این درحالی است که یک سرور هم اکنون حدود 150 میلیون تومان قیمت دارد و برای پشتیبانی از 10 میلیون کاربر، حدود هزار سرور احتیاج است. اما هم اکنون ما در پیغام رسان سروش 60 سرور داریم و اگر بخواهیم با آن کیفیتی که توقع می رود مانند پیغام رسان خارجی سرویس ارائه دهیم باید سرورهایمان افزایش یابد.

مدیرعامل پیغام رسان سروش پلاس با اشاره به اینکه تعداد سرورهای پیغام رسان تلگرام حدود 3 هزار سرور است، اعلام کرد: اگر بخواهیم در این حد سرویس دهیم، این منابع سخت افزاری باید تامین شود. هزینه ای که وزارت ارتباطات در ابتدای فعالیت این پروژه به ما داد، یک سی ام مبلغی است که برای یک پیغام رسان ضروری است. ما حتی دو برابر آن مبلغ را هم خودمان و با سرمایه گذاری صدا و سیما تامین نموده ایم و با این وجود تنها یک دهم سخت افزار مورد احتیاج را داریم.

وی در خصوص اینکه چگونه می توان به مدلی ایده ال در ارائه خدمات پیغام رسان های بومی رسید، گفت: مهمترین موضوع مربوط به سرور و تجهیزات سخت افزاری است. چرا که با وجود بهینه سازی نرم افزاری که انجام می دهیم اما بازهم مسائل سخت افزار باقی است. برای مثال بهینه ترین حالتی که می توان از یک سرور در نگهداری فایل ها استفاده کرد این است که سرور بتواند یک گیگابیت به شما خروجی دهد تا کاربران بتوانند به صورت همزمان دانلود نمایند. حال اگر قرار باشد 80 گیگابیت خروجی داشته باشیم باید 80 سرور تامین کنیم و این راهی جز تامین سخت افزار ندارد. این درحالی است که مدل فایل های خروجی در پیغام رسان ها کوچک و در حجم یک مگابایت است.

لیست احتیاجهایمان را آماده کردیم

رحیمی با بیان اینکه ما لیست احتیاجهایمان را آماده کردیم و به جاهای مختلف دولتی برای حمایت ارسال نموده ایم، اضافه نمود: از اپراتورها و وزارت ارتباطات تقاضا داشتیم که در تامین سرور به ما یاری نمایند اما تاکنون اتفاقی نیافتاده است.

وی با اشاره به اینکه در صورت حل این مشکل و تامین منابع، شاید یک تا دو ماه زمان می برد تا سرویس به پایداری برسد، افزود: تلگرام نیز در آغاز فعالیت خود غیر از ارتقایی که در سیستم داشت، به راحتی امکان افزایش منابع سخت افزاری نیز داشت و حتی از سرویس کلاود بین المللی مانند آمازون استفاده می کرد. ما هم اگر می توانستیم به یک سرور کلاود دسترسی داشته باشیم و به راحتی افزایش منابع سخت افزاری بدهیم، خیلی سریع می توانستیم این سیستم را پایدار کنیم.

مدیرعامل پیغام رسان سروش پلاس با اشاره به اینکه با تامین منابع لازم و شکیبابی کاربران، در نهایت، همان کیفیت سرویس دهنده خارجی را خواهیم داشت، گفت: با وجود اختلالات مقطعی در هفته گذشته، بیش از 80 سرویس اصلی را با کیفیت خوب ارائه دادیم و تا دو برابر این حجم مراجعه را نیز پوشش می دهیم. به نحوی که بیش از 100 هزار نفر به صورت همزمان از سرویس تماس صوتی و تصویری ما استفاده می نمایند.

با این حال به نظر می رسد آنچه که می تواند شبکه های پیغام رسان بومی را آماده سرویس دهی با کیفیت و قابل رقابت با شبکه های خارجی کند، تضمین کیفیت زیرساختهای ارتباطی و تامین تجهیزات سخت افزاری از جمله سرور از سوی وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات زیرساخت به عنوان متولی این بخش، است.

در شرایط فعلی آنچه که از شواهد امر برمی آید این است که مشکل کندی و اختلال موجود در اتصال کاربران به شبکه پیغام رسان های داخلی، به جهتیابی کاربران در سرورهای داخلی بازمی شود و از سوی دیگر افزایش میزان ظرفیت سرورهای داخلی برای پیغام رسان ها هم می تواند بخشی از این مسائل را کاهش دهد.