قانون هوای پاک؛ معلق در آلودگی هوای کلان شهرها - مجله توسعه دهنده

به گزارش خبرنگاران، آلودگی هوا در ایران دست کم برای کلان شهرها به یک بحران همیشگی بدل شده است. بحرانی که بر اساس شاخص آلودگی هوا، سال به سال وخیم تر می گردد. شهروندان تهرانی در سال 1399 با 104 روز ِحساس برای گروه های ناسالم و 15 روز ِناسالم شرایط وخیم تری نسبت به سال های 1398 و 1397 داشتند.

بر اساس آمارهای شرکت کنترل کیفیت هوا، تهران 34 روز آلوده تر نسبت به سال 98 داشته است. این در حالی است که تهران در سال 1397، تنها 59 روزِ حساس برای گروه های ناسالم را تجربه نموده بود.

آلودگی هوا در سال 99، آنقدر بحرانی شد که دی ماه سال جاری به عنوان آلوده ترین ماه تهران در 10 سال گذشته شناخته شد. به گفته مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، شهروندان تهرانی در دی ماه 13 روز در شرایط ناسالم و گروه های حساس 11 روز ناسالم را تجربه کردند.

ماجرای آلودگی هوا در یک سال گذشته زمانی سیاسی شد که با مازوت سوزی، قطعی برق و اظهارات ضد و نقیض مسئولان همراه شد. گویی سال جاری به خاطر همه گیری کرونا دستاویزهایی مثل خودروهای تک سرنشین، رفت وآمد سرویس های مدارس یا هر رفتاری که بیشتر به مردم مربوط بگردد، وجود نداشت.

بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت چهاردهم دی ماه در جلسه مدیریت مصرف سوخت زمستانی کشور، گفت که تمایل نداریم از سوخت مازوت استفاده کنیم اما در نقاطی مجبور به این کار هستیم. زنگنه فردای همان روز در حاشیه افتتاحیه سیزدهمین نشست اوپک پلاس در جمع خبرنگاران، احتمال مصرف مازوت در استان تهران، نیروگاه های اصفهان، البرز و قم را رد کرد. اظهار نظری که رئیس حفاظت از محیط زیست در یک گفت گوی رادیویی خلاف آن را اظهار کرد. عیسی کلانتری گفت: نیروگاه های شرق تهران می توانند از مازوت استفاده نمایند اما نیروگاه های غرب تهران به دلیل اینکه با وزش باد، آلودگی ها وارد شهر می گردد، حتماً باید از گاز استفاده نمایند. کلانتری چندی بعد اظهار کرد از نظرش بهتر است که روزی دو ساعت خاموشی داشته باشیم اما از سوخت مازوت استفاده نکنیم.

ماجرای مازوت سوزی در تهران تا به آنجا پیش رفت که رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس در دی ماه سال جاری به صورت میدانی از چند نیروگاه در اطراف تهران بازدید کرد و گفت: نمی توانم به صورت صد در صدی بگویم که این نیروگاه ها از سوخت مازوت استفاده نمی کردند! سمیه رفیعی ادامه داد: سوخت گازوئیل یکی از نیروگاه ها فوق غیر استاندارد بود و 120 برابر از حد مجاز آلایندگی بیشتری فراوری می کرد. هجوم این آلاینده های سمی به سمت شهر تهران از علل آلودگی هوا است. رفیعی در ابتدا نامی از این نیروگاه نبرد. چندی بعد اما در جلسه کمیسیون اصل 90 مجلس اظهار کرد که در نیروگاه شهید منتظرقائم گازوئیلی مصرف می گردد که 6 هزار و 500 p.p.m گوگرد دارد و این 128 برابر از حد مجاز است.

به گفته کارشناسان گوگرد یک ماده سمی و مضر است. ماده ای که هنگام سوخت و سوز دود حوالی نیروگاه ها را به رنگ زرد در می آورد. نیروگاه منتظر قائم نیز نیروگاهی واقع در کیلومتر 7 جاده کرج - ملارد است. شواهد حاکی از آن که این همان نیروگاهی است که نماینده تهران از آن بازدید نموده بود.

رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس پس از چندین بازدید میدانی، در واکنش به سخنان وزیر نفت مبنی بر تکذیب مازوت سوزی در تهران، البرز و قم در صفحه رسمی توییتر خود نوشت:از ایشان دعوت می کنم که نمایندگان مجلس را در بازدیدهای سرزده و ‫نظارت میدانی همراهی کند تا با واقعیات موجود رو به رو شوند.

روزهای سرد و آلوده تهران و سایر کلان شهرها در سال 1397 باعث شده بود که نمایندگان مجلس دهم، پای قانون هوای پاک را به صحبت هایشان باز نمایند. قانونی که دو سال از تصویب و ابلاغ آن می گذشت و راه چاره کاهش آلودگی هوا را در 34 ماده و 13 آیین نامه تعریف نموده است.

معاینه فنی، تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه و از رده خارج کردن این وسایل، جایگزین کردن خودروهای حمل و نقل عمومی فرسوده با خودروهای نو، نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی کشور با اولویت شهرهای بالای 200 هزار جمعیت، به صفر رساندن سود بازرگانی خودروهای برقی و هیبریدی، استفاده مراکز صنعتی و فراوریی از سوخت استاندار، وظیفه شرکت های جدید الاحدات مبنی بر اختصاص 10 درصد زمین شرکت به فضای سبز مشجر، ممنوعیت انباشت پسماند و سوزاندن زباله ها به غیر از مکان های تعیین شده توسط شهرداری، از بندهای مهم قانون هوای پاک است. قانونی که به گفته کارشناسان و مسئولان نظارتی در اغلب موارد اجرایی نشده است.

نمایندگان مجلس یازدهم نیز این قانون را راهکاری برای بهتر شدن آلودگی هوا دانستند و دستاویزی برای مطالبات خود قرار دادند. شاید به همین خاطر دیوان محاسبات کشور که از آن به عنوان بازوی نظارتی مجلس یاد می گردد. گزارشی از نحوه اجرای قانون هوای پاک در بهمن ماه سال جاری ارائه کرد. طبق گزارش دیوان محاسبات، از 112 حکم مندرج در قانون هوای پاک که باید توسط 23 دستگاه اجرایی می شد، تعداد 38 حکم اصلاً انجام نشده، 64 حکم به طور ناقص صورت گرفته و صرفاً 10 حکم عملیاتی شده است و ترک فعل و کم کاری در عمکرد دستگاه های مربوطه محرز است.

آیا تنها مقصر عدم اجرای قانون هوای پاک دستگاه های اجرایی هستند؟

نمایندگان یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی پیش از انتشار گزارش دیوان محاسبات کشور، جلسه ای با حضور همه نهادهای مسئول در کمیسیون اصل 90 مجلس ترتیب داد تا میزان قصور هر دستگاه در اجرای قانون هوای پاک را تعیین کند. پرسش های نمایندگان و پاسخ های مسئولان اجرایی حاکی از آن بود که اجرایی کردن مفاد قانون هوای پاک پیچیدگی زیادی دارد. به عبارت دیگر قانون هوای پاک علی رغم همه فوایدش، در مواردی غیرقابل اجرا است.

به عنوان مثال مدیرکل صنایع حمل و نقل وزارت صنعت، معدن و تجارت در جلسه کمیسیون اصل 90 مجلس در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا دولت طبق قانون هوای پاک سطح کیفی موتورسیکلت ها را ارتقا نمی دهد و توجهی به موتور سیکلت های برقی ندارد؟ اظهار کرد: مشکل موتورسیکلت های برقی فروش آن هاست. ما در فراوری این نوع موتورسیکلت ها هیچ مسئله ای نداریم. هم اکنون 30 هزار دستگاه موتورسیکلت برقی فراوری شده داریم که مشتری ندارد چرا که قیمت موتورسیکلت های برقی سه برابر موتورسیکلت های بنزینی است. در تمام جهان دولت ها برای موتورهای برقی یارانه در نظر می گیرند؛ این در حالی است که کشور ما در شرایط فعلی توان اتنجام این کار را ندارد. بنابراین مردم قدرت خرید موتورسیکلت برقی ندارند.

با این اوصاف می توان نتیجه گرفت که قانون هوای پاک موسوم به قانون نفس که در 25 تیر 1396 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، هنوز در مواردی هر چند معدود با شرایط کشور هم خوانی ندارد. در عین حال می توان سهم عملکرد هر دستگاه به قانون هوای پاک را تعیین کرد. این قانون 14 دستگاه مختلف اجرایی در کشور ازجمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما و… را مکلف نموده است. طبق پایش سازمان محیط زیست که مبتنی بر خوداظهاری هر وزارت خانه در میزان اجرایی کردن قانون هوای پاک بوده است، وزارت جهاد کشاورزی 87 درصد، وزارت راه و شهرسازی 72 درصد، سازمان محیط زیست 85 درصد، وزارت صنعت، معدن و تجارت 36 درصد، وزارت نیرو 35 درصد، وزارت کشور 30 درصد و سازمان برنامه و بودجه صفر درصد به قانون هوای پاک عمل نموده اند!