آیا کشور آماده آمایش سرزمینی می گردد؟ - مجله توسعه دهنده

برنامه آمایش سرزمین ترجمه spatial planning است یعنی برنامه ریزی فضایی. یعنی نگریستن از فضا به سرزمین و دیدن روابط بین بخشها. بجای نگریستن از هواپیما و هلی کوپتر به پایین، باید با نگاه برنامه ریزی فضایی به کشور نگریسته می شد. و این مفهوم منجر به توسعه پایدار خواهد شد یعنی sustainable development که دهه هاست که سازمان ملل آن را توصیه می نماید. بدون رعایت این دو اصل توسعه متوازن شکل نمی گیرد. در کنار این دو اصل هر نوع تغییرات در بخش ها باید بر اساس روابط بین بخشی از اطلاعات موجود در ضرایب بین بخشی جدول داده - ستانده اقتصادی(Economic input output table) شکلا گرفته و از ضرایب بین بخش در ماتریس جدول بهره گرفته گردد، تا اینکه تعیین گردد تغییرات هر بخش چه اثراتی بر دیگر بخشها خواهد داشت. اینکه در دانشگاههای کشور میلیونها دانشجو به تحصیل اشتغال دارند که تعیین نیست در کجا به کار گرفته خواهند شد و احتیاج کدام بخشها را تامین خواهند کرد، صرف هزینه بسیار مادی و ایجاد توقع اشتغال برای فارغ التحصیلانی است که عمر و سرمایه زندگی خود را برای طی این مراحل بکار برده اند. اگر اشتغالی به وجود آنها احتیاج ندارد، چرا دانشگاهها بر تعدادشان افزوده می گردد و چرا فارغ التحصیلان بیکار می مانند؟ این امر به مفهوم نبود آمایش سرزمین است.

فراوریات بخش کشاورزی در رابطه با عامل جمعیت(به عنوان بخش اشتغال در کشاورزی از یک سو و عامل خدمات توزیعی و بازرگانی از جمله واردات و صادرات از دیگر سو و مهمتر از همه مصرف نماینده نهایی) و منابع آب و خاک و بخش فراوری نهاده ها و ماشین آلات (بخش صنعت) و زیرساختهای جاده و حمل و نقل و بازارهای توزیع و مصرف و عوامل دیگر باید در رابطه باشد.

برنامه ریزی برای این موارد در طی دهه های گذشته با دشواری ها و نابسامانی هایی روبرو بوده که توازن اقتصادی را بر هم زده است. تهران و شهرهای بزرگ دیگر نمونه شاخص نبود برنامه آمایش سرزمین است. در تهران بیشتر سرمایه های مردم و منابع ملی تبدیل به ساختمانهایی می گردد که کالای قابل صادرات نیست و فقط تورم زاست اگرچه اشتغال ایجاد می نماید. این فرایند بیشتر متکی به درآمدهای نفتی و توزیع آن بین مردم و آن هم نامتوازن است که سبب تورم و تمرکز جمعیت در تهران شده و معضلی به نام ترافیک و آلودگی و نابسامانی و دستفروشی و مسافر کشی موتور سیکلت و ماشینهای سواری پلاک شخصی شده است(موضوعی که از شروع انقلاب تا کنون لاینحل مانده است).

صدها هزار واحد مسکونی خالی هم به شهر تحمیل و موجب از بین رفتن سرمایه های ملی(به سبب تخریب ساختماهای موجود که می توانسته دهها سال مورد استفاده قرار گیرد که به دست بساز بفروشها تخریب و مصالح از دور مصرف خارج و موجب گرانی مصالح ساختمانی و در نهایت ثروت افزایی و جلب جمعیت نقاط دیگر به تهران (پایتخت) شده است که در نهایت ناهنجاری ها و تراکم جمعیت و حاشیه نشینی و . . . شده است. در تهران هنوز مساله مسافرکشهای شخصی و موتور سواران حل نشده و تعریف تعیینی از پیاده و سواره و خط کشی عابر پیاده و رانندگی بین خطوط ارائه نشده و تعریفی تعیین از پیاده رو و سواره رو معین نیست و هر دو به محدوده هم بی اعتنایی و بدون رعایت ورود می نمایند.

در بخش صنعت هم که اتومبیل سازی همه امکانات و اشتعال و سرمایه را گرد می آورد ولی قابل صادرات نیست. در نهایت در یک محدوده زمانی کوتاه در سال گذشته با تغییرات ارزش برابری دلار با پول ملی، قیمت اتومبیل فراوری داخلی متورم می گردد و با ایجاد موانع تعرفه ای از صنعتی حمایت می گردد که قدرت رقابت ندارد و بر مصرف نماینده داخلی تحمیل می گردد.

بخش کشاورزی که محصولاتی را در اقتصاد ملی با دستمزد کم و انرژی ارزان و آب کمیاب فراوری و قابل رقابت در بازراهای منطقه ای فراوری می نماید، می تواند صادرات داشته باشد و بدون برنامه ریزی عمل می نماید و این سبب کمبود در بازار داخلی می گردد و قیمت بالا می رود و بر مصرف نماینده داخلی افزایش قیمت را تحمیل می نماید. اکنون چغندر هم برخلاف باورهای قبلی نه تنها جزو میوه جات است، بلکه از سردرختی هم گرانتر است. پیاز بد بو هم از سیب خوش بو گرانتر است. محصولاتی هم چون پیاز و سیب زمینی و چغندر و هویج که در هر هکتار چندین برابر بیش از سردرختی باغ محصول می دهند، گرانتر از میوه های سر درختی به مصرف نماینده عرضه می گردد و این چیزی نیست مگر نبود برنامه آمایش سرزمین.

وقتی جنگلها با برنامه ریزی غلط به زمین زراعی و ویلا و ساختمانهای دولتی و دانشگاه آزاد واگذار می گردد سبب بروز سیل می گردد. هنگامی که مراتع کوهستانی و شیب دار به زمینهای کم بازده زراعی تبدیل می گردد و مراتع ملی به اشخاص واگذار می گردد، در جنگلهای کوهستانی باغ و مزرعه و ویلا احداث می گردد، چسبندگی خاک از بین می رود و بارانهای عادی همیشگی دهه های قبل، به سیل های امروزی تبدیل می گردد.

برنامه آمایش سرزمین یعنی انضباط یعنی اینکه یک کشور برنامه بلند مدت استراتژیک تدوین و همه آحاد ملت و دولت را به تبعیت از آن ملزم و موظف می نماید. ذیل آن برنامه میان مدت پنجساله تدوین می گردد که کاملا از برنامه آمایش سرزمین تبعیت می نماید.

بودجه سالانه به تبعیت از برنامه پنجساله ناگزیر است بودجه خود را برای اهداف و فقط اهداف برنامه دنبال کند. دیگر رئیس جمهور نمی تواند به استانها برود و یک شبه چندین طرح را برای خوشایند ملت و تبلیغ خود تصویب کند. با برنامه آمایش سرزمین نمایندگان مجلس نمی توانند برای خوشایند و تبلیغ خودشان برنامه و بودجه سالانه را تغییر دهند و به سوی حوزه های انتخابیه خود راهنمایی نمایند. برنامه آمایش سرزمین یعنی نگاه ملی در سطح کلان و اندیشیدن برای ساماندهی کشور با امکانات موجود در بهترین بهره وری.

در این صورت ما با برنامه آمایش سرزمین می توانیم به اهداف خود برسیم. ممکن است برنامه آمایش سرزمین برای تدوین چند سالی به درازا بکشد ولی هر چند سال هم بدرازا بکشد ضروری است تدوین گردد. آیا سالهای آینده می تواند سالی برای شروع تدوین برنامه آمایش سرزمین باشد؟

با تعداد بی شمار فارغ التحصیلان دانشگاهها و جوانان تحصیلکرده خوش ذوق و آینده نگر، در همه زمینه ها اگر به آنها فرصت بدهند و بکار گرفته شوند و نیروهای شاغل در بخشهای مهم تصمیم گیری کشور که اغلب از شروع انقلاب مصدر امور هستند و سالهاست که باید کنار می رفتند، به این فرزندان نسل دومی اجازه و رخصت بدهند و عرصه را به آنها تحویل بدهند، تحولات زیادی می تواند به نفع مملکت رخ دهد. فضایی برای جوانان تحصیلکرده فراهم کنیم که فصتهای ارزشمند از بین نروند. کشوری که نام جمهوری دارد دیگر انقلابی نیست، بلکه یک حکومت قدرتمند مستقر است که دولت دارد و مجلس دارد و قوه قضائیه و نیروی های مسلح قدرتمند و جایگاهی در خور در سطح بین المللی. باید جمهوری اسلامی را باور کرد. باید دولت را در راستای ایجاد یک دولت هماهنگ و تک صدا و قدرتمند کمک کرد.

آقای رئیس جمهور سازمان برنامه را دریابید و آن را به خبرگان برنامه ریز بسپارید تا انضباط اقتصادی و برنامه ای برقرار گردد.