ضیافت هایائو میازاکی در دره باد ، چخوف در دره باد؛ میازاکی و ظرافت های بسط - مجله توسعه دهنده

گروه فرهنگی خبرنگاران- سید مجتبی هاشمی؛ هایائو میازاکی، کارگردان، نویسنده انیمیشن و موسس استدیو جیبلی، یکی از افراد اثرگذار در بازسازی و گسترش مفاهیم و تکنیک آثار انیمیشنی شرق در سراسر دنیا است. به لطف موفقیت او در فراوری انیمیشن های فاخر، امروزه انیمه ها در صور سریالی و سینمایی ویژه تر دیده می شوند و مورد آنالیز و نقد قرار می گیرند. میازاکی اولین اثر سینمایی اورجینال خود را به نام نائوسیکا از دره باد در سال 1984، یک سال قبل از تاسیس استدیو جیبلی، فراوری کرد. نائوسیکا از دره باد، اولین گام متمرکز میازاکی در ترسیم و بسط آرا و اندیشه های اوست.

بشر ناجی و بشر نابودکننده؛ تقابل خیر و شیر در نائوسیکا از دره باد

سوال محوری نائوسیکا از دره باد در بستر آخرالزمانی خود این است که چگونه می توان بشر را نجات داد هنگامی که خودش در حال نابود کردن خودش است؟. میازاکی در این داستان به بسط شخصیتی نائوسیکا بعنوان شاهزاده ای که مطلوب همگان را می خواهد و سعی دارد به نوعی کشمکش انسان با طبعیت را حل نماید، می پردازد. او با ایجاد چنین کشمکشی، سه فضا در عرض یکدیگر ترسیم می نماید. فضای اول داستان او بستری سمی و فسادزاست که نمی توان تنفس کرد و حشرات در آن زیست دارند. فضای دوم، شهر ها و مناطق پاک و انسان نشین و فضای سوم، لایه های زیرین فضای سمی است که همچون فضای دوم، پاک و قابل سکونت است. میازاکی در مقام قهرمان داستان، به سرزنش ضمنی انسان هایی که زمین را آلوده کردند و موجب شدند فضای اول در سراسر دنیا غالب گردد می پردازد. راه چاره قهرمان برای این مساله نیز کنش مسالمت آمیز با پدیده های طبیعی و پذیرفتن تقصیر و کنش حیوانی نسبت به طبعیت است.

هنگامی که شخصیت قهرمان داستان در چنبره حوادث قرار می گیرد، بشر نابودکننده پدیدار می گردد. بشر نابودکننده، راه چاره را کنش مسالمت آمیز نمی داند بلکه کنش مسلحانه و خشن کارویژه اوست. میازاکی با به تصویر کشیدن گوشه ای از کنش خشن بشر نابودکننده، ضمن تقبیح این رویکرد، قهرمان را پخته تر می نماید و او را در کارزاری که بشر نابودکننده تدارک دیده بود به مثابه بشر منجی و وحدت آور ارتقا می بخشد. قهرمان می گردد نیروی خیر و عامل پیروزی با درصدی از خسارات و نیروی شر، سرخورده از بینش و کنش خود.

چخوف در دره باد؛ میازاکی و ظرافت های بسط

توجه ویژه میازاکی به شخصیت های فرعی و گذرا موجب شده است که به تعبیری گونه هایی از تفنگ چخوف بهره ببرد. اخبار چخوف در ادبیات پیرزن پیشگو در گعده خصوصی خود با گزاره طنزآلودی ایراد شد. خروجی این گزاره، نقطه خاتمهی جدل اصلی داستان خواهد بود. فلذا می توان گفت میازاکی با استفاده از گزارش نسبتا کم اهمیت شخصیت پیرزن پیشگو، به منجی شدن شخصیت قهرمان یاری ویژه ای کرد. میازاکی درکنار استفاده از این گونه، از مهارت چخوف هم بهره برد. این مهم در نقاطی که داستان گره خورده بود اهمیت ویژه ای پیدا کرد و به یاری نائوسیکا آمد. به عنوان مثال مهارت کار با پاراگلایدر، یک امتیاز ویژه برای روان کردن ریتم داستان و حل کردن مساله بود.

می توان گفت میازاکی با بهره گیری از این ظرفیت، سعی نموده است اضافات و موانع ریتم داستان را بزداید و مسیری یکدست با اقل روده درازی به مخاطب خود منتقل کند.

توجه ویژه به عنصر پس آگاهی در نائوسیکا از دره باد

پس آگاهی یعنی باخبر شدن از عاقبت یک اتفاق قبل از دیدن خود آن. در گوشه ای از داستان که مقدمات خاتمه داستان آماده شده بود، میازاکی به نقل از پیرزن پیشگو از خاتمه عصبانی کردن فضای اول سخن گفت. او این نکته را بیان نمود که اگر خشم آن ها را برانگیزند، این بشر است که در مواجهه با طبعیت و حشرات موذی تسلیم و محو می گردد. میازاکی با استفاده از نما های مرتبط به این گفته، سعی کرد مجددا بر تقابل و کشمکشی که به دست بشر شروع شده تاکید کند و نتایج مشقت بار آن را مورد انتقاد قرار دهد. درواقع او به نقد برساخته های عوام فریبانه و هیجانی که به کنش غیرعقلانی و سراسر احساسی منجر می گردد تشر زده است و آن را تقبیح می نماید.

حذف علت به نفع عامل در دنیای نائوسیکا

یکی از علل مهمی که نحوه بکارگیری آن در ابتدا در پیشبرد داستان یاری می کرد، وجود خدای مبارز بود. نقطه ای که پس از بیدار کردن ایشان دیده می گردد منجر به گیجی و زدگی مخاطب شده و وجود یک شخصیت ابرقهرمان و خداگونه را که خلق نموده بود با موتی صوری، به مقداری مخاطب را دلزده می نماید. به تعبیری دیگر میازاکی صرفا از این مهم برای بهانه یابی بشر نابودکننده خود بهره گرفت و در ادامه آن را رها کرد و وقتی که بسط خاصی از آن دیده نشد در نقطه ای که می توانست خاتمه غم انگیزی و تاثیرگذار تری را خلق کند کنار زد و به آن توجه نکرد. باوجود اینکه میازاکی در استفاده از عناصری که باطن تاریکی دارند تبحر دارد، اما بدلیل اینکه خاتمه این داستان بدست قهرمان رقم می خورد، آن را مهار و رها کرد.

توجه ویژه به موقعیت دوربین در نائوسیکا از دره باد

دوربین در نائوسیکا از دره باده، به رخداد ها و محل قرارگیری شخصیت ها و دیالوگ های متقابلی که ادا می گردد جان می بخشد. میازاکی در این اثر در برهه های مختلف سعی نموده بهترین نقطه را برای قاب دریافت انتخاب کند. وقتی که دره باد تسخیر می گردد و عملا قهرمان و شهروندانش در موضع ضعف قرار می گیرند، میازاکی بر نگاه پایین به بالای اسیران و تسخیر شدگان تمرکز می نماید و سعی می نماید موقعیت ساخته شده را بر ذهن مخاطب تحمیل کند. هنگامی که وارد فضای اول و سمی می گردد، محل قرارگیری دوربین در کنش متقابل قهرمان با حشرات و محیط سمی، انعکاس دهنده کنش مسالمت آمیز و خواهان آرامش است. نقطه ای دیگر موقعیتی است که یکی از شخصیت های خاکستری داستان محبوس می گردد و میازاکی با دوربین خود، ناامیدی و بیچارگی این شخصیت را بیان می نماید.

میازاکی به خوبی از ظرفیت نما ها آگاه است. به همین مناسبت سعی می نماید با استفاده از رنگ ها و نماد های تصویری و همچنین پرداخت نور در نما ها درکنار کنش گری و دیالوگ خوانی شخصیت ها، مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد. این مهم زمانی تامل برانگیز می گردد که ایشان درعین روایت داستانی با اهداف بشردوستانه و ضدجنگ، از ارائه نمای تلخ استقبال خاصی می نماید. ممکن است غلظت تلخی نما با موسیقی متن کاسته گردد، اما رنگ و نمادخوانی و همچنین شیوه حرکت، تاریکی در عین وجود امید و حس خوب را انتقال می دهد.

نائوسیکا از دره باد، اولین اثر اورجینال میازاکی در دوران پیشا جیبلی است. ممکن است ایده تاسیس جیبلی و هدف ویژه آن که تزریق روح و انرژی مجدد به بدنه فنی و داستانی انیمه است از دل فراوری این کار اجرا شده باشد. میازاکی طی داستان سرایی خود تا به امروز سعی ویژه ای بر تقویت داستان و تکنیک خود داشته و در طول آن آرای نظری خود را به طرق مختلف منتقل نموده است. نائوسیکا شروعی است بر یک دوران طلایی قصه گویی میازاکی در باب دغدغه ها، دیده ها، خوانش و مسائل سبک زندگی و اجتماعی مدنظر او.